سنگ های مقام امام رضا (ع) یزدی و سنگ های مرقد مقدس امام رضا (ع)+عکس

سنگ های مقام امام رضا (ع) یزدی و سنگ های مرقد مقدس امام رضا (ع)

اولین سنگ مرقد امام رضا(ع)

یزدفردا :علی آبادی :امام رضا (ع) تنها امامی است که ما ایرانی ها افتخار میزبانی آن امام معصوم را داریم و میلیونها ایرانی در طول تاریخ سعی نموده اند به طرق مختلف ارادتشان را به ایشان نشان دهند در هیچ آبادی از ایران نیست که محلی به نام و یاد ایشان وجود نداشته باشد و در مطالبی که در مورد امام هشتم (ع) مطالعه می کردم به مطلبی برخوردم که نام یزد در کنار یکی از متعلقات امام هشتم آمده بود .

سنگ مرقد مقدس امام رضا (ع) یکی از مواردی است که نام یزد را به همراه خود یدک می کشد رسول جعفريان در یادداشتی با عنوان "سنگ مقام نه سنگ قبر (يادداشتي در باره سنگ قبر منسوب به امام رضا عليه السلام) در رابطه با سنگی که به سنگ قبر امام رضا(ع) منسوب است نوشت: سالهاست که آستان قدس رضوی يکی از بهترين اشيای موزه‌ای خود را که کتيبه سنگی بسيار زيباست و به عنوان سنگ قبر امام رضا عليه السلام شهرت يافته، به عنوان يک تحفه فرهنگی نفيس در کارهای تبليغاتی مورد استفاده قرار می‌دهد.

اين سنگ زيبا که کتيبه‌ای متعلق به سال 516 هجری است، به عنوان سنگ قبر امام رضا - عليه السلام - معرفی شده و از روی آن دهها نوع تنديس به شکل‌های مختلف ساخته و تقديم دوستداران و علاقه‌مندان شده است. به علاوه، چاپهای مختلفی از آن در مجلات و روزنامه‌ها و جلد کتاب‌ها ارائه شده است.

استاد عطاردی در کتاب تاريخ آستان قدس رضوی ج 1، ص 64 گزارشی از اين کتيبه را آورده‌اند.
هم‌چنين در کتاب فرهنگ خراسان، ذيل تخريب بقعه امام رضا عليه السلام در سال 510 و تلاش مجد الملک قمی برای بازسازی روضه مطهر، اشاره به تاريخ سنگ يادشده يعنی سال 516 داشته و آن را شاهد بر آن گرفته‌اند که وی شروع به تجديد بنا کرده است (فرهنگ خراسان، جزء اول: 55-56).
شايد منشأ اين انتساب، مقاله‌ای در نشريه نامه آستان قدس شماره 20 (نوروز 1344) بوده است که شخصی به نام ع. شبيران در سه صفحه نگاشته و يک صفحه آن تصويری از سنگ مزبور است. ايشان از اين سنگ به عنوان سنگ مزار کثيرالانوار حضرت ثامن الائمة عليه الصلاة و السلام در موزه آستان قدس ياد کرده‌اند. (نامه آستان قدس، شماره 20، ص 78).
قدیمی‌ترین سنگی که بر مزار حضرت رضا (ع) دیده شده سنگ مرمری با ابعاد 30 در 40 و قطر 6 سانتی‌متر می‌باشد که در اوایل قرن ششم بر مزار امام (ع) نصب شده است. تاریخ حک شده بر سنگ، سال 516 هجری قمری را نشان می دهد. این سنگ از نفایس بسیار ارزشمند موزه آستان قدس رضوی است که از نظر تاریخی و نوع خط، کوفی شکسته است و اهمیت فوق‌العاده دارد.سه کتیبه در حاشیه سنگ و یک کتیبه در سطح محرابی شکل آن نقش بسته است.. روی سنگ عباراتی مشتمل بر آیه قرآن و اسامی پیشوایان معصوم، به خط کوفی نوشته شده، که از لحاظ قدمت و نوع خط، حائز اهمیت بسیار است.
اما حقیقت آن است که این سنگ، نه سنگ قبر امام رضا (ع) بلکه سنگی است که در سال یادشده یعنی 516 در دورانی که شهر یزد در اختیار آل کاکویه شیعی بوده، تراشیده شده و در محلی که به عنوان مشهد یا قدمگاه امام رضا – علیه السلام - در یزد بوده، نصب شده بوده است.
بنابراین، این سنگ را نه سنگ قبر بلکه از این پس می باید «سنگ مقام» نامید.

بر اساس تحقيقات دامنه‌داری که استاد ايرج افشار کرده‌اند اين سنگ با سه سنگ ديگر، از آثار حجاری قرن ششم يزد است که به دليل اشتراکاتی که در نوع سنگ و حجاری و حتی نام شخصی که دو نمونه آنها را سفارش داده، بايد يقين کرد که سنگ يادشده متعلق به حوزه يزد و صد البته مربوط به قدمگاه امام رضا عليه السلام در اين شهر بوده است.
اين چهار نمونه کتيبه سنگی بدين شرح قابل وصف است.

1- سنگ روستای فراشاه

مسجد مشهد علی بن موسی الرضا در فراشاه يزد واقع در جاده تفت به ده‌شير هم کتيبه دارد که نام يکی از امرای خاندان شيعه کاکويه روی آن ديده می‌شود. متن کتيبه از اين قرار است:
امر بعمارة هذا المشهد المعروف بمشهد علی بن موسی الرضی عليهما السلام العبد المذنب الفقير الی رحمة الله تعالی گرشاسب بن علی بن فرامرز ابن علاءالدوله تقبل الله منه فی شهور سنة اثنا عشر و خمس مائة. عمل عبدالله بن احمد مرة (يادگارهای يزد 1/384)
اين گرشاسب بن علی از آل کاکويه بوده و ميان سالهای 488-513 حکومت کرده است.

2- سنگ مقام متعلق به مسجد فرط
مسجد فُرط مسجدی است که در خيابان امام خمينی يزد واقع شده و شهرت به مسجد يا مشهد علی بن موسی الرضا داشته است. به احتمال بسيار زياد سنگ مقام که در حال حاضر در موزه آستان قدس به عنوان سنگ قبر نگهداری می‌شود، متعلق به مسجد فرط بوده است. متن آن از اين قرار است:
هذا مقام الرضا عليه السلام اقبل علی صلواتک و لاتکن من الغافلين شعبان سنة ست و خمسمائة عمل عبدالله بن احمد مرة. امر بعمارة المشهد الرضوی علی بن موسی الرضا عليه السلام المذنب الفقير الی رحمة الله ابوالقاسم احمد بن علی بن احمد العلوی الحسينی تقبل الله منه. (يادگارهای يزد: 2/917) (در باره مسجد فرط نگاه کنيد: يادگارها 2/210-212)
نکته جالب در دو سنگ پيشگفته آن است که هر دو کار عبدالله بن احمد مرة بوده و با توجه به تاريخ و نام اين شخص، و حتی جنس سنگ، ترديد نبايد کرد که هر دو، در يک جا تراشيده شده است.
سنگ مقام ، پيش از انقلاب به دربار شاه عرضه شده و به دستور شاه، سنگ يادشده همراه با اشياء ديگر خريداری و به آستان قدس اهداء شده است. (يادگارها 2/915)

3- کتيبه مسجد خرانق
از همين قرن ششم يک کتيبه ديگر هم برای مشهد ديگری از رضا عليه السلام در مسجد خرانق موجود است با اين کتيبه:
به تاريخ سنة ست و تسعين و مائه علی بن موسی الرضا اينجا رسيده است و درين مشهد فرو آمذ و مقام کرد و به تاريخ سنة اثنی و تسعين و خمسمائه [592] مشهد خراب بود و از جهد بوبکر بن علی بن ابی نصر رحمه الله فرموذند و به دست ضعيف پرگناه يوسف بن علی بن محمد بنا واکرده شد.
خذايا بر آن کس رحمت کن کی يک بار قل هوالله به اخلاص در کار آنک فرموذ و آنک کرد و آنک خوانذ کند.
کتبه يوسف بن علی بن محمد فی شهر ربيع الاول سنة خمس و تسعين و خمس مائة.
عامه مردم آن بنا را مشهدک می گويند. (يادگارهای يزد: 1/176-177)

4- سنگ موزه فرير گالری واشنگتن
يک سنگ بزرگ ديگر از همان دست در موزه فرير گالری واشنگتن هست که به اعتقاد آقای افشار اين سنگ از مسجد قدمگاه يزد (خيابان امام خميني) که نيمی در خيابان افتاد، دزديده شده و به امريکا برده شده است. (در باره مسجد قدمگاه بنگريد: يادگارها2/274)
متن آن کتيبه از قرار است:
امر بعمارة هذا المسجد المعروف بمشهد علی بن موسی الرضا عليه السلام العبد المذنب الفقير الی رحمة الله تعالی جنيد بن عمار ... فی سنة سبع و اربعين و خسمائة.
روی اين سنگ اسامی چهارده معصوم هست. (يادگارهای يزد: 2/918)

نتيجه گيری

بنابراين، اين چهار کتيبه سنگی با ارزش از دوران آل کاکويه شيعه در ارتباط با امام رضا عليه السلام داريم که مربوط به چند قدمگاه يا مشهدی است که در يزد بوده است. مشهد در اينجا به معنای زيارتگاه است.

يکی در قدمگاه موجود در فراشاه يزد که سرجايش است.

دوم در موزه آستان قدس که به احتمال بسيار زياد از مسجد فرط يزد است.

سوم در خرانق که برجای مانده است.

چهارم در فرير گالری واشنگتن که متعلق به مسجدی است به نام قدمگاه در يزد که در حال حاضر آن مسجد هم در خيابان امام خمينی – پهلوی سابق – قرار دارد.

حجاّر سنگ اول و دوم يک نفر به نام عبدالله بن احمد مره است.

سنگ چهارم هم که در واشنگتن است به صراحت نام مشهد علی بن موسی الرضا دارد که مربوط به همان مسجد مشهد علی بن موسی الرضا در يزد، يعنی مسجد قدمگاه است. حجار اين سنگ هم احمد بن محمد بن احمد اسک است که در چند سنگ ديگر هم از همان ايام در يزد با حجاری وی هست.

محض يادآوری اشاره می‌کنيم که سنگ قبری متعلق از ابوسعد بن محمد بن احمد کدوک از سال 545 موجود است که کار احمد بن محمد ابن اسک دانسته شده و در موزه متروپوليتن نيويورک نگهداری می‌شود (يادگارها: 2/914). لايخفی که اين سنگ قبر بسيار شبيه به سنگ مقام يا همان سنگ قبر معروف است که تصويرش در جلد سوم يادگار ها ص 1313 درج شده است.

اين را هم بيفزاييم که خاندان کاکويه يزد که شيعه بودند، به صورت های ديگری هم با توجه به نفوذی که در دوره سلجوقيان داشتند، اهتمام به آبادانی مشهد داشتند. زمانی که در پی اختلاف يک علوی با يکی از فقيهان توس و برپا شدن آشوب ميان مردم حرم مطهر رضوی آسيب ديد ، يکی از افراد اين خاندان اقدام به بازسازی آن کرده و باروی شهر را در سال 510 می سازد. اين شخص عضدالدين فرامرز بن علی از همين خاندان کاکويه بود.(1)

سنک مقام و دربار

سنگ مقام ، پیش از انقلاب به دربار شاه عرضه شده و به دستور شاه، سنگ یادشده همراه با اشیاء دیگر خریداری و به آستان قدس اهداء شده است.

دومین سنگ مرقدامام رضا(ع)

دومین سنگ مرقد امام (ع) ظاهر سنگی از جنس مونسار (مرمر سفید آهکی) آگاهی چندانی از چگونگی آن به دست نیامده است. این سنگ مرکب از 12 قطعه سنگ بود برداشته شده، به موزه مرکزی آستان قدس رضوی انتقال یافت.

سومین سنگ مرقدامام رضا(ع)

سومین سنگ مزار حضرت، ‌سنگی مرمر بسیار ممتاز از معدن توران پشت یزد است؛ این سنگ به رنگ سبز چمنی با ابعاد 20/2 در 10/1 و قطر یک متر و وزن 3600 کیلوگرم که همزمان با تعویض و نصب ضریح پنجم در سال 1279 ه.ش در حرم مطهر درون ضریح بر مزار مرقد امام (ع) نصب شده است.

چهارمین سنگ مرقد امام رضا(ع) سنگ فعلی

سنگ پیشین مضجع شریف امام (ع) به لحاظ قدمت و آسیب‌دیدگی همزمان با تعویض و نصب ضریح جدید با حضور مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله ‌العالی) تعویض گردید و به جای آن سنگ جدید با محتوای الهام بخش هنری و آیات الهی بر مضجع نورانی امام (ع) نصب شد.

بر سطح سنگ جدید علاوه بر کلمات مقدس و الهام‌بخش، تاریخ ولادت و شهادت امام هشتم (ع) نقش بسته است.

عین مکتب کتیبه سطح سنگ جدید مرقد امام رضا (ع) :‌ هذا هو المرقد الشریف للامام التقی النقی الصدیق الشهید وارث الانبیاء و المرسلین، ثامن الائمه المعصومین من اهل بیت رسول رب العالمین، حجه‌الله علی الخلق اجمعین سیدنا و مولانا ابی الحسن الرضا علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بی ابی طالب صلوات‌الله وسلامه علیهم اجمعین.
ولد بالمدینه فی الحادی عشر م ذی القعده عام 148 و استشهد بطوس فی آخر صفر سنه 203 من الهجره النبویه و قد جدد هذالمضجع المطهر عام 1418 ه.ق و نیز دو بیت زیر از اشعاری که حضرت به قصیده دعبل ملحق فرموده‌اند حک شده است.

و قبر بطوس یا لها من مصیبه
الحت علی الاحشاء بالزفرات
الی‌الحشر حتی یبعث الله قائما
یفرج عنا الغم و الکربات

قبری در طوس است چه عجب مصیبتی است مصیبت آن با ناله های دردناک ، آتش حسرت را تا روز قیامت در درون می‌افروزد، تا اینکه خداوند قائمی را برانگیزد و اندوه و سختیها را از ما برطرف سازد.
و نیز دو بیت زیر از اشعاری که حضرت به قصیده دعبل ملحق فرموده‌اند، بر آن حک شده:

و قبر بطوس یا لها من مصیبة * الحت علی الاحشاء بالزّفرات
الی الحشر حتی یبعث الله قائماً * یفرّجُ عنا الغمّ و الکربات
(قبری در طوس است، چه عجب مصیبتی است، مصیبت آن با ناله‌‌های دردناک، آتش حسرت را تا روز قیامت در درون می‌افروزد تا اینکه خداوند قائمی را برانگیزد و اندوه و سختی‌‌ها را از ما برطرف سازد.)

علاوه بر این آیاتی از کلام‌الله مجید نیز زینت‌بخش سنگ شده است.

بر ضلع سنگ در بالای سر مبارک امام (ع) آیه مبارکه :

یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی

پیش روی مبارک: انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.

پشت سر مبارک : سلام علی آل یاسین انا کذلک نجزی المحسنین انه من عبادنا المؤمنین.

پایین پای مبارک : یا ایهاالذین آمنوا اطیعوالله و اطیعوالرسول و اولی الامر منکم.

زیر خطهای کتیبه نوشته شده است :

سلام علی آل طه و یس
سلام علی آل خیرالنبیین
سلام علی روضه حل فیها
امام یباهی به الملک و الدین

منابع: